Tim geeft 'n spoedcursus armoede: 'Medelanders die in de sh*t zitten, helpen we nu niet adequaat' (2024)

Armoede is meer dan geen geld hebben. Armoede blijft aan je kleven. Armoede is een clusterf*ck. Armoede sluit je buiten. Het zijn lessen die politicoloog en bestuurskundige Tim 'S Jongers (43) op de harde manier heeft moeten leren.

Hij groeide op in 'de laagste sociale klasse', met wat hij zelf een 10-0 achterstand noemt. Tegen alle verwachtingen in wist hij zich daaraan te ontworstelen. Hij ging studeren, deed onderzoek naar bestaansonzekerheid en doet nu beleidsvoorstellen om armoede tegen te gaan. Maar armoede bestrijden kan pas als de mensen met geld er anders naar leren kijken, ontdekte hij. In zijn nieuwe boek Armoede uitgelegd aan mensen met geld doet hij daartoe een poging.

In gesprek met RTL Nieuws weerlegt hij alvast 5 hardnekkige misverstanden over armoede.

1. Het valt allemaal wel mee met die armoede in Nederland

"Als je de statistieken erbij pakt, lijkt dat te kloppen. De laatste tien jaar is het aantal mensen dat onder de officiële armoedegrens leeft, niet gestegen. Het is zelfs een beetje afgenomen. Volgens het CBS leven in Nederland 640.000 mensen in armoede. Je bent officieel arm als je als eenpersoonshuishouden een inkomen hebt van minder dan 1.200 euro per maand.

Maar als je kijkt naar de groep die niet kan rondkomen, die in de schuldhulpverlening zit, die stress krijgt van bestaansonzekerheid, dan krijg je een heel ander beeld. Volgens het Nibud heeft bijvoorbeeld een derde van de Nederlandse huishoudens elke maand moeite om de eindjes aan elkaar te knopen. Als je 5 euro boven de armoedegrens zit ben je officieel niet arm, maar dan heb je echt niet een veel beter leven dan wanneer je er 5 euro onder zit.

Daarom moet de vraag niet zijn: hoeveel mensen leven in armoede, maar: hoeveel mensen hebben een armoedig bestaan? Een beetje meer of minder geld is niet het probleem. We hebben zicht op de oppervlakte van armoede, maar nauwelijks op de diepte ervan. Armoede werkt door in alle aspecten van je leven; ook op latere leeftijd heeft het gevolgen voor je kansen in de samenleving."

2. In andere landen is het veel erger

"Ja, in Kenia hebben mensen nóg minder geld en eten. Als je hier in Nederland in de bijstand zit, hoor je nog bij de 10 procent rijkste wereldburgers. Allemaal waar, maar als je arm bent, zal het je worst wezen dat het in Kenia erger is. Dat is helemaal niet relevant voor je eigen situatie. Je zit niet in Kenia met je geld, je zit in Nederland en moet je staande zien te houden in deze maatschappij.

Ik stoor me er enorm aan dat deze vergelijking altijd weer van stal wordt gehaald. Stel dat het aantal verkrachtingen in Nederland toeneemt, gaan we dan ook zeggen: in Amerika is het nog erger? Natuurlijk niet, waarom doen we dat dan wel als het over armoede gaat? Het gaat om onze medelanders die in de sh*t zitten en we helpen ze nu niet adequaat. We kunnen armoede misschien niet van de ene op de andere dag oplossen, maar we kunnen armoede wel minder mensonwaardig maken.

Arme mensen zitten nu klem in het toeslagensysteem, hoe zelfredzaam ze ook zijn. We zouden niet moeten vragen: Waar heb je recht op?, maar: Wat wil je nog maken van je leven? De huidige ondersteuning is er alleen op gericht ze niet volledig door het ijs te laten zakken. Dat is niet genoeg."

3. Arme mensen maken domme en ongezonde keuzes

"Ja, mensen in armoede eten vaker dan gemiddeld fastfood, roken meer, noem maar op. Maar als je die keuzes afpelt, kom je erachter dat ze voortkomen uit stress en bestaansonzekerheid. Die keuzes zijn een symptoom van armoede, niet de oorzaak. Als 'wij' veel stress ervaren, ploffen we neer op de bank met een dure reep Tony Chocolonely, en de volgende dag gaan we er weer met frisse moed tegenaan. Maar als elke dag stressvol is, omdat je nauwelijks het hoofd boven water kunt houden, dan breekt de veer op een gegeven moment."

"Mensen die niks te verliezen hebben, gaan zich op den duur gedragen alsof ze niets te verliezen hebben. Als je dat gedrag wil veranderen, moet je zorgen dat ze iets te verliezen hebben. Door ze grip te bieden op hun leven en de kans te geven er nog iets van te maken.

Nu behandelen we arme mensen totaal niet zoals we zelf behandeld willen worden. We gunnen ze niet dezelfde privileges. Dat vind ik gek."

4. Wie hard werkt komt er wel

"Dit is de klassieke meritocratische gedachte, waaruit volgt dat armoede dus je eigen schuld is. De vraag is waar die 'er' is, waar je met hard werken schijnt te komen. Meer dan 40 procent van de schuldenaren werkt, blijkt uit onderzoek. Er zijn dus ruim 200.000 mensen die doen wat we van ze vragen, die heel hard werken, maar die toch niet vooruitkomen. Dat heeft te maken met hoe we bepaalde arbeid waarderen."

"Hoogopgeleiden hebben belachelijk goed voor zichzelf gezorgd in dit land. Voor hen – 'ons', want ik behoor er tegenwoordig ook toe – gaan veel meer deuren open dan voor wat we 'laagopgeleiden' noemen. Goedverdienende hoogopgeleiden kunnen wel zeggen dat hard werken loont, maar zij zijn ook degenen die dat voor een deel van de maatschappij juist onmogelijk maken.

Hoogopgeleiden zijn degenen die vrijwel alles bepalen voor de mensen onder aan de maatschappelijke ladder. Zíj beslissen over het minimumloon, de regels omtrent bijstand, over de huurprijs van een sociale woning, de voorwaarden voor schuldhulpverlening en de toegang tot andere ondersteuning.

Terwijl onderzoek laat zien dat die knoppendraaiers van iedereen het minst hun eigen bubbel verlaten. Ze hebben dus wel de macht over mensen, maar niet het zicht op de mensen. Dan is het niet zo gek dat er fout beleid tot stand komt."

5. We dóén al zoveel

"Klopt, we doen van alles, maar doen we het goede? Dát zou de vraag moeten zijn. Ik zie veel interventies hun doel voorbijschieten. Er is veel gericht op pleisters plakken, terwijl je de onderliggende oorzaken moet aanpakken. Arme mensen moeten bijvoorbeeld keer op keer weer aan hulpverleners uitleggen dat ze arm genoeg zijn om ondersteuning te krijgen.

Hulpverleners die nog nooit arm zijn geweest, gaan arme mensen wel eens even vertellen hoe ze moeten leven. Hoe vaak kun je dat aan voordat je gek wordt? Nog zoiets: we hebben in Nederland 3 miljard problematische schulden uitstaan, en geven 7 miljard uit om die schulden te innen – wat bij nog geen 40 procent lukt. Dan doe je toch iets verkeerd?"

"We moeten van kortetermijndenken naar langetermijnvisies. Van zorgkosten naar gezondheidsinvesteringen. Woorden doen ertoe. Want waarom wordt bij de aanleg van een weg gesproken over een investering, maar spreken we als het over mensen gaat ineens over ‘kosten’? Dat bevestigt het beeld van brave belastingbetalers die moeten opdraaien voor het domme en ongezonde gedrag van anderen.

Niet alleen de knoppendraaiers, maar iedereen kan zijn steentje bijdragen aan de armoedeproblematiek. Dat kan al door de clichés niet meer te gebruiken of door af en toe te mengen met arme mensen en te kijken welke zorgen er bij ze leven en hoe je ze kunt ondersteunen. Kijk niet naar de problemen of het gedrag van mensen, maar naar de mens zelf."

Roxanne Vis

ArmoedeSchuldenSchuldsaneringGeldBoekenRijkdomBelastingWerkgelegenheid